Co oprócz kangurowania? Jakie procedury wykonuje się u noworodka po urodzeniu?

Pierwsze chwile po narodzinach dziecka zwykle przynoszą ulgę mamie, dumę tacie i euforię obojgu rodzicom. Te emocje są dodatkowo spotęgowane dzięki kangurowaniu (przejście do artykułu na blogu), które obecnie jest już standardem w polskich szpitalach (i bardzo dobrze!). Po zakończeniu kangurowania mama może już odpocząć, a tata przesłać pierwsze zdjęcia rodzinie, bądź opublikować je w mediach społecznościowych. Teraz „do akcji” wkracza personel, który ma przed sobą mnóstwo pracy związanej z procedurami opieki okołoporodowej nad noworodkiem. Niektóre z nich budzą w rodzicach lęk, inne są natomiast zupełnie oczywiste. Jakie to czynności? Tego dowiecie się z mojego artykułu.

Test Apgar

wykonuje się na brzuchu mamy.

Skala APGAR, określająca stan noworodka po urodzeniu, pochodzi od nazwiska prof. Virginii Apgar – lekarza anestezjologii. Za każdą literą tego akronimu kryje się jedno kryterium oceny kondycji noworodka, punktowane od 0 do 2 i podlegające zsumowaniu:

• A – Appearance, kolor skóry,
• P – Pulse, akcja serca
• G – Grimace (Reflex irritability), reakcja na bodźce,
• A – Activity (Muscle tone), napięcie mięśni,
• R – Respiration, oddychanie.

Test, polegający na ocenie wszystkich powyższych punktów, wykonuje się u każdego noworodka w pierwszej minucie życia. Jeżeli wynik jest dobry (8-10 Apgar), test ponawia się w piątej minucie życia. Noworodkom urodzonym w stanie średnim (4–7 pkt Apgar) i ciężkim (0–3 pkt Apgar) test przeprowadza się jeszcze trzykrotnie – w trzeciej, piątej i dziesiątej minucie życia.

U dzieci urodzonych siłami natury z ciąży niezagrożonej, test przeprowadza zwykle położna. Z kolei w przypadku dzieci urodzonych drogą cięcia cesarskiego, wcześniaków lub z ciąży zagrożonej, test przeprowadza lekarz neonatolog.

To jest ważne!

Wynik testu zależy od wielu czynników, w tym od czasu trwania ciąży, długości i przebiegu porodu, i nie jest prognozą zdrowia dziecka. Określa jedynie jego stan w pierwszych minutach życia. Noworodki, mające niską punktację w skali Apgar, bardzo często na późniejszym etapie rozwijają się prawidłowo.

Odpępnienie

Do XVII w. pępowinę przecinano dopiero po urodzeniu łożyska przez matkę. W XX w. prowadzono wiele badań w kierunku skutków, jakie powoduje u noworodka zbyt wczesne lub zbyt późne przecięcie pępowiny. Wyniki tych badań bywały niekiedy skrajne, jednakże miały pewien wspólny mianownik: należy poczekać, aż ustanie przetaczanie pępowinowe.

Przetaczanie pępowinowe polega na przemieszczeniu krwi zalegającej w pępowinie i łożysku w kierunku noworodka przed przecięciem sznura pępowinowego.

Współcześnie, zgodnie z zaleceniami WHO, przyjmuje się, że przetaczanie kończy się z chwilą ustania tętna w pępowinie. Trwa to zazwyczaj do 3 minut od urodzenia i pępowinę przecina się dopiero po upływie tego czasu. Następnie na kikut pępowiny(przejście do artykułu na blogu), zakładany jest jałowy zacisk.

Opaski identyfikacyjne

Tuż po urodzeniu noworodka wokół nadgarstków obu rączek lub kostek obu nóżek zakłada się opaski identyfikacyjne. Opaski te zawierają dane matki, płeć dziecka, datę i godzinę urodzenia. Mama (jeżeli jest przytomna) lub obecny na sali porodowej tata, przed założeniem opasek, weryfikują wszystkie dane.

Odśluzowywanie dróg oddechowych

Rozpoczęcie akcji porodowej hamuje produkcję płynu owodniowego, rozpoczyna się wówczas także jego wchłanianie do układu limfatycznego płuc. Resztę płynu noworodek po urodzeniu sam odkrztusza. Współcześnie nie odśluzowuje się dzieci z dróg oddechowych. Odeszło się od tego zabiegu nawet u dzieci urodzonych przedwcześnie.

Może istnieć konieczność odessania noworodków z niską punktacją w skali Apgar urodzonych z gęstego, zielonego płynu owodniowego.

Osuszenie noworodka

Dziecko rosnące w brzuchu mamy funkcjonuje w środowisku wodnym. Nie jest ono korzystne dla jego delikatnej i cienkiej skóry, dlatego pokryta jest ona biało–żółtą substancją, zwaną mazią płodową. Nie tak dawno jeszcze tuż po urodzeniu noworodek był starannie kąpany i wycierany, a po mazi nie pozostawał nawet ślad.

Badania nad mazią dowiodły jednak, że ma ona cenne właściwości dla skóry dziecka. Maź stanowi naturalną ochronę, nawilża i regeneruje skórę oraz zwalcza bakterie i grzyby. Z tych przyczyn współcześnie zwleka się z pierwszą kąpielą noworodka do 6 godzin od porodu, aby maź zdążyła się wchłonąć.

Istnieją wyjątki od tej zasady. Jeśli maź jest zanieczyszczona krwią i kałem, zaleca się umycie dziecka w celu ograniczenia kontaktu z patogenami i bakteriami. Natychmiastowej kąpieli podlega też dziecko matki będącej nosicielką wirusa HIV.

Noworodek , który wymaga działań medycznych zostaje położony na stanowisku pielęgnacyjnym, gdzie panuje temperatura minimum 34 stopnie Celsjusza, jest wówczas delikatnie osuszany, co zmniejsza utratę ciepła. Jest to ważny zabieg: silne, niekontrolowane wyziębienie noworodka stanowi zagrożenie dla jego życia i zdrowia.

Pierwsze badanie neonatologiczne

W ciągu 12 godzin od urodzenia, noworodek poddawany jest rutynowemu badaniu przez neonatologa – specjalistę od profilaktyki, diagnozowania i leczenia schorzeń u noworodków.

Lekarz uważnie ogląda noworodka pod kątem urazów okołoporodowych, np. zasinień, urazów tkanek miękkich (przedgłowie, krwiak podokostnowy), złamania obojczyka, urazów skóry, porażenia splotu barkowego, jak również schorzeń wrodzonych i drobnych wady (np. dodatkowe paluszki, zrośnięte palce, zmiany skórne: znamiona, naczyniaki), wad genetycznych, stopnia rozwoju narządów płciowych; ocenia pracę serca i stan narządów wewnętrznych, sprawdza wzrok. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, neonatolog zleca dalsze badania, np. echo serca, USG główki czy jamy brzusznej.

W czasie pobytu dziecka na oddziale położniczym noworodek zostanie zbadany jeszcze wielokrotnie. Jest to standardowa procedura i element profilaktyki zdrowotnej.

Mierzenie i ważenie

Po kangurowaniu noworodka zazwyczaj następuje jego zważenie i zmierzenie. Z góry zaznaczam, że wbrew powszechnej opinii nie ma „idealnej” wagi i długości ciała noworodka, aczkolwiek przyjmuje się inne normy dla obu płci. Co oczywiste, inne są też standardy odniesienia przy dzieciach urodzonych np. w 37 tygodniu ciąży, a inne – w 38.

Uogólniając, jako normę dla dzieci urodzonych o czasie przyjmuje się 45-55 cm wzrostu. Nie oznacza to jednak, że kruszynka mierząca 42 cm lub 60-centymetrowy bobas to powód do zmartwienia. Chłopcy są statystycznie o ok. 5% dłużsi od dziewczynek, ale wzrost noworodka zależy przede wszystkim od genów – w szczególności tych od tatusia.

Długość ciała noworodka powinno mierzyć się elastycznym centymetrem od środka główki do pupy i dalej od pupy do nóżek. Noworodki mają podkurczone nóżki, których nie wolno prostować na siłę, stąd takie zalecenie. Wyeliminowanie cech dysplazji stawów biodrowych u niemowlęcia pozwala na bezpieczne mierzenie dziecka na stole z podziałką.

Analogicznie, większość urodzonych o czasie noworodków waży między 2300 a 4500 g, a chłopcy są przeważnie o około 250 g ciężsi od dziewczynek. O niskiej masie urodzeniowej mówimy, gdy noworodek waży poniżej 2,5 kg. Noworodek z dużą masą waży zwykle ponad 4 kg.

Na wagę dziecka wpływ mają oczywiście geny, ale też nadwaga mamy w okresie ciąży, sposób jej odżywiania, aktywność fizyczna, choroby np. cukrzyca ciążowa, przyjmowanie niektórych leków i rozmaite przypadłości, np. utrzymujące się w trakcie ciąży mdłości. Dzieci z ciąży mnogiej rodzą się, co do zasady, mniejsze i lżejsze.

W pierwszych dobach życia noworodek traci na wadze, co jest zjawiskiem normalnym. Przyjmuje się, że noworodek może stracić max ok. 10% masy urodzeniowej. Maluszek jest codziennie ważony podczas pobytu na oddziale położniczym, dzięki czemu spadek wagi jest na bieżąco kontrolowany. Ocenie podlega również sposób i skuteczność karmienia oraz tempo, w jakim dziecko powraca do wagi urodzeniowej.

Witamina K

Witamina K w organizmie człowieka odpowiada za procesy krzepnięcia, chroni nas przed krwawieniami, a także bierze udział w tworzeniu tkanki kostnej. Niestety, śladowo przenika ona przez łożysko, przez co dziecko nie jest w stanie jej zmagazynować. Z tego powodu stężenie witaminy K we krwi noworodków w pierwszych dniach życia jest bardzo niskie.

Ważne!

Niskie stężenie witaminy K we krwi może spowodować chorobę krwotoczną, która jest niebezpieczna dla noworodka. Wczesnym objawem choroby jest krwawienie z przewodu pokarmowego lub kikuta pępowiny. Późne i groźne stadium objawia się krwawieniem do ośrodkowego układu nerwowego. Witaminę K podaje się profilaktycznie wszystkim dzieciom po urodzeniu.

W ciągu pierwszych 6. godzin życia noworodek otrzymuje 1 miligram witaminy K w zastrzyku domięśniowym. Dawka ta została ustalona przez polskich neonatologów na podstawie raportu Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii Dziecięcej i Żywienia w 2016 r.

W przypadku wcześniaków dawka witaminy w zastrzyku jest skorelowana z ich masą urodzeniową. Przy braku zgody rodziców na iniekcję, witamina K zostanie dziecku podana doustnie w dawce 2 miligramów. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że podanie doustne nie daje pewności prawidłowej absorbcji witaminy przez dziecko.

Zabieg Credégo

Jakkolwiek zabieg ten zaleca się wykonać głównie u dzieci urodzonych siłami natury, to Polskie Towarzystwo Medycyny Perinatalnej rekomenduje, by zabieg Credégo stosować profilaktycznie u wszystkich noworodków, bezpośrednio po urodzeniu.

Zabieg ten ma za zadanie zapobiegać rzeżączkowemu zapaleniu spojówek i zakażeniom przedniego odcinka oka, wywoływanym przez bakterie. Powieki noworodka, bezpośrednio po urodzeniu, przeciera się sterylnym gazikiem, a następnie każde oko zakrapla się 1% roztworem azotanu srebra. Jest to zabieg szybki, bezbolesny, jednakże sądząc po stanowczym proteście noworodków – niezbyt przyjemny, zwłaszcza w części samego zakraplania. Można też podać do każdego oka 1% maść tetracyklinową lub 0,5% maść erytromycynową.

Szczepienia

W zasadzie jest to temat na osobny artykuł, zwłaszcza w kontekście coraz częstszych sprzeciwów rodziców, stąd też w tym miejscu tylko krótko o tym wspomnę.

Zakładając, że rodzice gorliwie nie sprzeciwiają się szczepieniu, w ciągu pobytu w oddziale noworodkowym, dziecku podaje się nieodpłatnie domięśniowo szczepionkę przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, w skrócie WZW typu B. Szczepienie odbywa się niezależnie od dojrzałości urodzeniowej i masy ciała, bo w tym przypadku nie ma żadnych bezwzględnych przeciwwskazań klinicznych.

Równocześnie noworodek szczepiony jest także przeciwko gruźlicy, w skrócie BCG, chyba że istnieją ku temu przeciwwskazania takie jak: masa ciała poniżej 2000 g, zakażenie HIV u matki (do czasu wykluczenia zakażenia HIV u dziecka) i podejrzenie wrodzonych zaburzeń odporności . Ciężkie urazy okołoporodowe, niedotlenienie wewnątrzmaciczne, poważne wady rozwojowe są przeciwskazaniami czasowymi, gdy stan noworodka się ustabilizuje szczepimy go tak jak zdrowe dzieci.

Ważne!

Możecie być przy szczepieniu swojego dziecka, jeżeli tylko chcecie! Obecność rodzica przy tym zabiegu to już standard w polskich szpitalach.

Testy przesiewowe

Noworodek przebywając na oddziale położniczym poddawany jest testom przesiewowym, bardzo ważnej profilaktyce zdrowotnej, zapewnionej przepisami prawa. Temu tematowi poświęciłam osobny artykuł (przejście do artykułu na blogu), do którego lektury w tym miejscu gorąco zachęcam!

Jak widać istnieje całkiem sporo procedur opieki okołoporodowej u noworodka. Dla małego człowieka, zaskoczonego i przestraszonego narodzinami, najważniejszy jest jednak szybki powrót do mamy – jej ciepła i głosu, które działają kojąco. Stąd też dążeniem personelu medycznego jest każdorazowo odnalezienie tego złotego środka pomiędzy umożliwieniem jak najszybszej ponownej bliskości mamy i jej maluszka, a upewnieniem się, że noworodek jest zdrowy.